قهرمان سدسازی، با چه بهایی؟

ما با بهای بسیار گران نابودی محیط طبیعی کشور، قهرمان سدسازی شدیم. دنیای امروز به سد سازی پشت کرده است در حالی که کشور ما این فعالیت را به جد پیگیری و به آن افتخار می‌کند. به گزارش خبرنگار محیط زیست ایسنا در اصفهان، اسماعیل کهرم در همایش مدیریت بحران‌های شهری که در پژوهشگاه شاخص پژوه برگزار شد، در ابتدای سخنرانی خود توجه حاضران را به فیلمی که به تازگی به دستش رسیده بود جلب کرد. فیلمی که دریاچۀ ارومیه را در سال 1352 نشان می‌داد که تعدادی کارشناس برای حلقه گذاری فلامینگوها به منطقه رفته‌اند و خود او نیز یکی از این کارشناسان بود و بر روی انبوه آب و در میان سیل پرواز فلامینگوها در حال انجام عملیات حلقه گذاری بودند. پس از پایان فیلم، اسماعیل کهرم سخنرانی خود را آغاز و اظهار کرد: متاسفانه کشورهای عقب مانده و جهان سومی همیشه به دنبال ترین‌ها هستند و ما نیز متاسفانه در دام بلندترین و بزرگ‌ترین سدها افتاده‌ایم در حالی که این ترین‌ها در حال نابودی اکوسیستم‌ها و از بین بردن زندگی‌های انسانی و جانوری هستند. ما برای «ترین» شدن دروغ می‌گوییم و بزرگ‌نمایی می‌کنیم. توانایی در خشک کردن پهنۀ عظیم ارومیه، بختگان، هامون، پریشان، نی‌ریز و گاوخونی یک افتخار است! وی با بیان این که ما حتی برای «ترین» شدن دروغ می‌گوییم و بزرگ‌نمایی می‌کنیم، گفت: می‌خواهیم با ترین‌ها به کجا برسیم؟ این کارشناس محیط زیست گفت: در سال 1352 بر روی دریاچۀ ارومیه 40 هزار فلامینگو پرواز می‌کردند و اگر امروز چشمانم اشکبار می‌شود به این دلیل است که من آن ارومیه را در ذهنم دارم؛ مگر می‌شود عمق 13 متری این دریاچه را فراموش کرد؟ کارشناسان در آن سال‌ها حتی در تصورات نمی‌توانستند خشک شدن این دریاچه ببیند. کهرم ادامه داد: ارومیه، بختگان، هامون، پریشان، نی‌ریز و گاوخونی خشک می‌شود در حالی که حتی یک کارشناس هم تصور نمی‌کرد چنین اتفاقی بیافتد، اما ما این آب‌ها را خشک کردیم، این واقعا یک افتخار است که بتوانی این چنین پهنۀ عظیم آبی را خشک کنید! برخی مواقع من تصور می‌کنم ما یک رکورد در جهان ثبت کرده‌ایم، در حالی که کارشناسان خارجی زمانی که دریاچۀ ارومیه را می‌بینند مدت‌ها در حیرت می‌مانند از این که چگونه آن دریاچه به چنین چیزی تبدیل شده است. ایران درس عبرت کشورهای همسایه شده است! وی با بیان این که در مسئولان ترکیه دریاچۀ ارومیه را به عنوان یک درس عبرت به معاونان و وزرای خود نشان می‌دهند!، افزود: این جا است که دل هر ایرانی می‌شکند و اشکش جاری می‌شود. چرا باید ما درس عبرت باشیم؟ چگونه توانستیم دریاچه‌ای با 167 کیلومتر طول و 37 تا 54 کیلومتر عرض را بخشکانیم؟ خشکی دریاچۀ ارومیه یعنی ما توانستیم پنج هزار مترمربع پهنۀ آبی را از آب خالی کنیم! این مدرس دانشگاه مدعی شد: نمایندۀ مردم ارومیه یعنی فردی که از دل منطقه وارد مجلس شده می‌گوید نمک دریاچۀ ارومیه باید خالی شود تا دریاچه زنده بماند! من گاهی دلم برای خودم می‌سوزد که چه نمایندگانی در مجلس نشسته‌اند. این فرد انگار در مورد استخر خانه‌اش صحبت می‌کند! اما من از این جا به او می‌گویم آقای نماینده، وسعت دریاچۀ ارومیه به اندازۀ چند کشور اروپایی است و من با عدد و رقم ثابت می‌کنم که چه به سر نگین فیروزه‌ای ایران آمده است. گرمایش جهانی تنها توجیه سوء مدیریت‌ها است. کهرم اضافه کرد: خشک شدن ارومیه، پریشان، هامون، دشت ارژن، گاوخونی و کاهش وسعت تالاب انزلی از 21 هزار هکتار به 7 هزار هکتار هیچ ارتباطی به گرمایش جهانی ندارد، این یک توجیه است. سوء مدیریتی ما را نابود کرده است. گرمایش جهانی فقط در کشور ایران نیست. لطفا سری به کشورهای همسایه و کشورهای دیگر دنیا بزنید. آن ها هم با این پدیده رو به رو هستند اما دریاچه‌ای از آن‌ها نابود نشده است. وی با اشاره به این که میزان نمک در دریاچۀ ارومیه بیش از حد اشباع شده است، تصریح کرد: اگر بالای سر این دریاچه بایستید حرکت کریستال‌های نمک را به راحتی می‌توان مشاهده کرد؛ در حالی که نمک خاصیت چسبندگی بالایی دارد. حالا ببینید که چه به سر پرنده‌ها می‌آید. من چند ماه پیش پرنده‌ای به نام «کشیم» را که هم پرواز می‌کند و هم بر روی آب سر می‌خورد را در دریاچۀ ارومیه گرفتم در حالی که نمک اجازۀ هیچ حرکتی به او نمی‌داد. زمانی که با آب شستمش و وزن اصلی خود را به دست آورد و شاداب شد، در حالی که می‌دانستم فردا صبح دوباره در انبوه نمک غوطه‌ور می‌شود تا از گرسنگی جان دهد! هامون هم در حال مردن است. این کارشناس ارشد محیط با اشاره به دریاچۀ هامون در جنوب شرقی کشور گفت: هامون زمانی 240 هزار هکتار وسعت داشت و تعداد پرندگانش بزرگ‌ترین رکورد ثبت تعداد پرنده را در منطقه داشت. من تعداد پرندگان این دریاچه را ثبت کردم، یعنی 720 هزار پرنده که در منطقه بی‌نظیر بود. اما امروز باید با نهایت تاسف بگویم در هفت سال گذشته فقط تعداد اندکی پرنده در این دریاچه زندگی می‌کنند و امروز اعلام می‌کنم هامون هم در حال مردن است، با آن خداحافظی کنیم. کهرم با بیان این که سرشماری پرندگان به دلیل این است که ظرفیت، ویژگی و خاصیت یک دریاچه مشخص شود، گفت: چند سال پیش گفتم پرندگان هامون در حال نابودی هستند، گفتند تو نگران پرنده‌ها هستی!؟ نه، من نگران امروز هامون بودم اما باید نگران پرندگان هم بود چون آن‌ها آفریدۀ خدا هستند. وی به دشت ارژن اشاره کرد و افزود: در این منطقه نیز چهار هزار پرنده داشتیم که متاسفانه امروز فقط تعداد اندکی پرنده داریم که آن‌ها هم وضعیت خوبی ندارند. این استاد دانشگاه با بیان این که قرار بود 92 سد بر روی سرریزهای دریاچۀ ارومیه ساخته شود و 40 عدد از این سدها مصوبۀ اجرایی داشت، اظهار کرد: تا کنون 36 سد ساخته شده و احداث چهار سد هم به دلیل فشار NGO ها و مردم متوقف شد و با وجود این سدها، امروز فقط 30 درصد دریاچۀ ارومیه باقی مانده و حال ارومیه نیز خوب نیست. با خشکی دریاچۀ ارومیه، گوشت گوزن زرد سر سفره‌ها رفت. کهرم با بیان این که بدترین سیستم ساخت و ساز در جهان، کندن و ریختن در آب است، ادامه داد: اتوبان کلانتری بر روی دریاچه یک نوع بند است که از کندن و ریختن در آب ساخته شده. این در حالیست که گردش زندگی در ارومیه با چرخش آب در جهت عقربه‌های ساعت انجام می‌شد. ما بزرگراه ساختیم و جلوی گردش آب را مسدود کردیم و حالا می‌خواهیم سوراخی ایجاد کنیم تا تبادل برقرار شود. من هنوز معنی برخی از صحبت‌ها را درک نمی‌کنم! وی تاکید کرد: دریاچۀ ارومیه که از بین رفت میلیاردها تومان نیز از میان رفت چرا که تمام مراکز تفریحی منطقه تعطیل شد و مناطق گردشگری نابود شدند. حتی گوزن زرد ایرانی که از کمیاب‌ترین گوزن‌های دنیا است و قرار بود در جزایر دریاچۀ ارومیه افزایش جمعیت یابد، به دلیل خشک شدن منطقه سر سفرۀ برخی از مردم ارومیه آمد و گوشتش زیر دندان رفت! این کارشناس ارشد محیط اضافه کرد: ارومیه فقط و فقط به صورت یک دریاچه برای کشور ما و برای تمام دنیا دارای ارزش و اهمیت است و اصلا نمی‌توان به هیچ وجه از زاویه دیگری برای سرمایه‌گذاری به آن نگاه کرد. تنها نتیجۀ ساخت گتوند، شوری آب کارون بود. کهرم به اعتراض کارشناسان به سد گتوند اشاره کرد و گفت: اکثر کارشناسان ساختن این سد را درست نمی‌دانستند و چندین بار نیز اعلام کردند، اما این سد ساخته شد و زمین‌های کشاورزی، دامداری و چاه‌ها و باغ‌های تمام مردم منطقه نابود شد؛ گورستان هزار سالۀ بختیاری از بین رفت و امروز تنها دستاوردش حل شدن تپه‌های نمکی در این سد و شور شدن کارون است. وی با اشاره به این که ما با بهای بسیار گران نابودی محیط طبیعی کشور قهرمان سدسازی شده‌ایم، تاکید کرد: دنیای امروز به دو چیز پشت کرده است، یکی سد سازی و دومی انرژی اتمی، که کشور ما هر دو این فعالیت‌ها را به جد پیگیری و به آن افتخار می‌کند. دکتر اسماعیل کهرم کشور به سمت ناکجا آبادی بی آب و علف می‌رود. این استاد دانشگاه اضافه کرد: مسئولان باید بدانند که کشور ما در زمینۀ سدسازی و محیط با سرعت به سمت ناکجا آباد می‌رود، ناکجا آبادی که یک بیابان بدون آب و علف است! باید فکری به حال مسیرمان کنیم و گر نه کار از کار بیش از این می‌گذرد. کهرم اعلام کرد: در آینده‌ای نزدیک آیندگان ما که دارای تدبیر بسیار بیشتری هستند بسیاری از این سدها را تخریب می‌کنند و خواهند کرد. فاجعه نزدیک است. وی با بیان این که هیچ دانشمندی نمی‌توانست عواقب خشک شدن هامون را بررسی کند اما امروز هامون خشک شد و 240 هزار هموطن آواره شدند، هشدار داد: امروز 30 درصد آب دریاچۀ ارومیه باقی مانده است و من به مسئولان می‌گویم من نگران چند پرنده نیستم من نگران محیط زیست و محیط زندگی مردم هستم. ارومیه اگر به صورت کامل خشک شود که این امر به نظر بعید نمی‌رسد، پس از یک سال 12 میلیون نفر از هموطنانمان در شمال غرب کشور آواره می‌شوند. باید سدهایی بر روی سرریزهای دریاچه ساخته شده باز شود و گر نه فاجعه دور نیست. این کارشناس محیط زیست گفت: مشکلاتی مانند خشکی و بلاهایی که بر سر هامون، ارومیه و زاینده‌رود آمد. از ماست که بر ماست. کهرم خاطرنشان کرد: ما باید به نظر مردم اهمیت دهیم و کارشناسان را وارد چرخۀ مدیریت کنیم. امروز کارشناسان فنی بزرگ و باتدابیر ویژه در کشور وجود دارند که از چرخۀ تصمیم‌ گیری خارج هستند گه اگر به این چرخه وارد شوند مشکلات زنجیروار حل می‌شود. سایت انجمن دوستداران دماوند کوه